آب به عنوان اصلی‌ترین و حیاتی‌ترین ماده در طبیعت شناخته می‌شود و از آنجایی که امروزه اکثر صنایع بر محور آب می‌چرخند و بحران آب در سراسر دنیا جدی‌تر از همیشه شده است، از روش‌های مختلف برای صرفه‌جویی در مصرف آن استفاده می‌شود. کشاورزی از جمله صنایعی است که بیشترین حجم آب را مصرف می‌کند به همین دلیل از روش‌ها مختلفی برای صرفه‌جویی و کاهش مصرف آب در این صنعت استفاده می‌شود. آبیاری قطره ای یکی از بهترین و مؤثرترین روش‌های آبیاری است که امروزه در بسیاری از نقاط جهان استفاده می‌شود و از هدررفت آب جلوگیری می‌کند. در ادامه مطلب بررسی خواهد شد که آبیاری قطره ای چیست، به چند روش انجام شده و چه مزایا و معایبی دارد.
آبیاری قطره ای چیست؟
آبیاری قطره ای در اصل یک روش موضعی و میکرو است که در آن آب با فشار کم از طریق تجهیزات مختلفی همچون قطره‌چکان‌ها به ریشه گیاهان می‌رسد. این روش آبیاری مساحت و عمق کمی از سطح خاک را خیس کرده و میزان تبخیر آب در آن به حداقل میزان ممکن می‌رسد به همین دلیل گیاهان و درختان قادرند بیشترین استفاده را از آن ببرند. در حقیقت این روش آبیاری یک روش تحت فشار است که در آن آب از پمپ آب حرکت کرده و از شبکه لوله‌ها و نهایتاً خروجی نوار تیپ و یا قطره‌چکان‌ها عبور کرده و راندمان بیشتری از انواع روش‌های دیگر آبیاری دارد. مهم‌ترین تجهیزات و ابزارهایی که در این روش آبیاری استفاده می‌شوند شامل تانک کود، سیستم بک واش، شیر کنترل فشار، لوله اصلی، شیرهای یک‌طرفه، دستگاه تزریق کود و سم، صافی شن، دستگاه کلرزنی، لوله آب‌رسانی، لوله‌های جانبی یا لوله‌های فرعی، قطره‌چکان‌ها و … هستند.
انواع روش‌های آبیاری قطره ای
همان‌طور که گفته شد سیستم آبیاری قطره ای امروزه بسیار مورد توجه قرار گرفته و نقش بزرگی در کاهش مصرف بی‌رویه آب در صنعت کشاورزی دارد. آبیاری قطره ای می‌تواند بر اساس فاکتورها و پارامترهای مختلفی همچون شرایط اقلیمی منطقه، نوع گیاهان و محصولات کشاورزی، نتایج آزمایشات آب و خاک، الگوی کشت محصول و … به روش‌های مختلفی انجام شود. از جمله رایج‌ترین روش‌های آب یاری قطره‌ای می‌توان به موارد زیر اشاره داشت:
آرایش دو ردیفه
همان‌طور که از نام آن مشخص است در این روش از دو خط لوله یا لوله آبیاری ۱۶ میلی‌متری و قطره‌چکان دار استفاده شده و از دو طرف ردیف کشت دو لوله فرعی عبور داده می‌شود. این روش بیشتر برای باغ‌ها مناسب است چرا که درختان نیازمند آب بیشتری هستند.
آرایش یک‌طرفه
در این سیستم آبیاری قطره ای از یک خط لوله ۱۶ میلی‌متری قطره‌چکان دار استفاده شده و برای هر ردیف کشت یک لوله فرعی نصب می‌شود و معمولاً برای محصولات ردیفی و گیاهان یک‌ساله کاربرد دارد.
آبیاری قطره ای به روش نواری یا تیپ
در این روش از نوارهایی با ضخامت‌های کم استفاده می‌شود که دارای سوراخ‌های متعددی بوده و برای آبیاری انواع گیاهان یک‌ساله، ردیفی یا بوته‌ای و صیفی‌جات کاربرد دارد. نوارهای استفاده شده در این روش انواع مختلفی همچون نوار تیپ قطره‌ای بغل دوخت، نوار تیپ پلاک دار و نوار تیپ وسط دوخت دارند.
آبیاری قطره ای زیرسطحی
آبیاری زیرسطحی بسیار شبیه به آبیاری دو ردیفه است و در آن لوله در زیر خاک دفن شود و به واسطه قطره‌چکان‌ها آب را به ریشه گیاه برساند. این روش می‌تواند گزینه بسیار خوبی برای مناطقی با منابع آبی محدود باشد و به خوبی ریشه گیاهان را مدیریت می‌کند.
آرایش لوپ یا حلقه‌ای
در این روش آبیاری قطره ای نیز از یک طرف ردیف گیاهان یک خط لوله ۱۶ میلی‌متری عبور داده شده و بعد از رسیدن لوله به پای گیاه با استفاده از یک سه‌راه فشاری 16 میلی‌متری یک خط لوله 16 میلی‌متری دیگر به خط لوله قبلی انشعاب داده می‌شود و بیشتر برای آبیاری درختان جوان مناسب است.
قطره‌ای سفالی یا کوزه‌ای
آبیاری کوزه‌ای شباهت بالایی به روش آبیاری یک‌طرفه و دو ردیفه دارد اما به جای استفاده از قطره‌چکان از سفال و کوزه استفاده می‌شود که در عمق 40 سانتی‌متر خاک دفن می‌شوند.
تجهیزات مورد نیاز در سیستم آبیاری قطره ای
همان‌طور که گفته شد آبیاری قطره ای می‌تواند با توجه به شرایط مختلف به روش‌های متعددی انجام شود. به صورت کلی برای اجرای این سیستم در صنعت کشاورزی لازم است که از تجهیزات مختلفی همچون انواع لوله‌های پلی‌اتیلن، لوله‌های لودن 16 میلی‌متر، قطره‌چکان یا دریپر، انواعی پانچرها، نوارهای تیپ، اتصالات پلی‌اتیلن جوشی یا پیچی، اتصالات آبیاری قطره ای، انواع شیرآلات چدنی، پمپ آب و … استفاده شود. در مقاله‌ای تحت عنوان بلوئر هوا از سایت پارس وکیوم به بررسی کامل بلوئر هوا، کاربردها و قابلیت‌های آن پرداخته شده که می‌تواند اطلاعات مفیدی در اختیار خواننده قرار بدهد.
مزایا و معایب آبیاری قطره ای
هر کدام از روش‌های آبیاری سنتی، بارانی، موضعی، سطحی، زیرزمینی، محوری و … می‌توانند مزیت‌ها و معایب خاص خود را داشته باشند و آبیاری قطره ای نیز از این قاعده خارج نیست. از جمله مهم‌ترین مزیت‌های روش آبیاری قطره ای می‌توان به موارد زیر اشاره داشت:
- در این روش می‌توان به صورت بهینه از منابع آبی استفاده کرده و در مصرف آب صرفه‌جویی نمود
- میزان فرسایش خاک زمانی که از این سیستم آبیاری استفاده شود بسیار کمتر از روش‌های دیگر است.
- از این روش آبیاری می‌توان در انواع زمین‌های مسطح و شیب‌دار استفاده کرد.
- مدت زمان آبیاری در این روش کاهش می‌یابد
- امکان رشد علف‌های هرز در این روش آبیاری کمتر است
- آبیاری قطره ای می‌تواند برای انواع خاک‌ها مناسب باشد
- این روش نیازی به حضور دائمی نیروهای انسانی ندارد
- احتمال بیماری‌های قارچی در گیاهان و درختان در این روش کمتر است
- امکان بارگیری کود و سم همراه با آب و کاهش میزان استفاده از کود در این روش بیشتر است
- میزان تبخیر آب در این روش کمتر بوده و گیاهان رشد بیشتری خواهند داشت
- این روش می‌تواند به تهویه مناسب محیط ریشه گیاهان و … کمک کند.
در کنار تمامی مزیت‌های گفته شده برای روش آبیاری قطره ای، این روش می‌تواند معایب و ایراداتی نیز داشته باشد که مهم‌ترین آن‌ها شامل مواردی همچون داشتن هزینه‌های بالا، امکان گرفتگی لوله‌های آب در صورت عدم استفاده از فیلتراسیون، عدم امکان اطلاع از صحت آبیاری در روش آبیاری زیر سطحی، امکان تجمع نمک‌ها در سطح خاک، امکان قطع آبیاری و آسیب‌دیدگی گیاهان و … هستند.
جمع‌بندی نهایی
آبیاری قطره ای یکی از بهترین روش‌های آبیاری کشاورزی است که به روش‌های مختلفی همچون آرایش دو ردیفه، آرایش یک‌طرفه، آبیاری قطره ای زیرسطحی، آرایش لوپ یا حلقه‌ای، قطره‌ای سفالی یا کوزه‌ای و … انجام می‌شود و می‌تواند نقش پررنگی در کاهش مصرف آب، رشد بهتر گیاهان، فرسایش کمتر خاک، از بین بردن علف‌های هرز و … داشته باشد.
