بخاری به عنوان یکی از مهم‌ترین، اصلی‌ترین و ضروری‌ترین امکانات و آپشن های ماشین شناخته می‌شود و عملکرد آن می‌تواند نقش پررنگی در آسایش سرنشینان، نحوه رانندگی و عملکرد سایر قسمت‌های خودرو دارد. داشتن بخاری خوب در فصل سرما می‌تواند به اندازه داشتن کولر در فصل گرما اهمیت داشته باشد. با توجه به آنکه بخاری ماشین انرژی و گرمای مورد نیاز خود را از موتور ماشین دریافت می‌کند به ندرت ممکن است دچار ایراد و مشکل شود اما گاهی نیز می‌تواند در اثر عوامل مختلفی کار نکند. در ادامه مطلب به بررسی رایج‌ترین دلایل کار نکردن بخاری ماشین پرداخته خواهد شد.
نحوه عملکرد بخاری ماشین چگونه است؟
رادیاتور ماشین از ۵ بخش اصلی تشکیل شده که شامل رادیاتور، دریچه‌های خروجی درون کابین، بخش کنترلی داخل کابین و دریچه‌های تنظیم مسیر جریان هوا دمنده یا فن (Blower) هستند. زمانی که ترموستات راه آب گرم شده داخل موتور را باز می‌کند، آب به دو طرف هدایت خواهد شد به‌گونه‌ای که مقداری از آن به سمت رادیاتور اصلی و مقداری از آن نیز به سمت رادیاتور بخاری جریان می‌یابد. زمانی که محلول آب و ضد یخ گرم وارد رادیاتور بخاری می‌شود پره‌ها و مجراهای رادیاتور شروع به گرم شدن خواهند کرد. زمانی که راننده بخاری را روشن می‌کند، فن پشت این رادیاتور روشن شده و گرمایی که آب به پره‌های رادیاتور منتقل کرده است را با جریان هوا به سمت کابین می‌فرستد و در نهایت داخل فضای ماشین به تعادل دمایی مورد نظر می‌رسد.
چرا بخاری ماشین گرم نمی‌کند؟
بخاری و سیستم گرمایشی می‌تواند اهمیت بسیار زیادی در ماشین‌ها خصوصاً در فصول سرد سال داشته باشد و نبود یا عدم کارکرد مناسب آن می‌تواند مشکلات و چالش‌های متعددی برای راننده و سرنشینان ایجاد کند. همان‌طور که کار نکردن کولر ماشین می‌تواند دلایل متعددی همچون نشتی کولر خودرو، مسدود شدن کندانسور، شکسته شدن کندانسور، مشکل در برق ماشین و … داشته باشد، کار نکردن بخاری نیز می‌تواند ناشی از دلایل و عوامل مختلفی باشد. از مهم‌ترین دلایل کار نکردن بخاری ماشین می‌توان به موارد زیر اشاره داشت:
-
دریچه‌های بسته یا مسدود بخاری
زمانی که بخاری ماشین کار نمی‌کند قبل از آنکه دنبال ایرادات فنی و اساسی گشت لازم است که مسائل و موارد اولیه و ابتدایی را بررسی کرد چرا که ممکن است عدم کار کردن بخاری دلایل ساده‌ای مانند بسته شدن یا مسدودی دریچه‌های سیستم تهویه داشته باشد. باله‌ها یا پره‌هایی که گیر کرده باشند می‌توانند مانع از ورود هوای گرم به داخل خودرو شوند به همین دلیل اولین کاری که در زمان کار نکردن بخاری باید انجام داد بررسی و تست این دریچه‌ها است.
-
معیوب بودن هسته بخاری
یکی دیگر از مهم‌ترین دلایل کار نکردن بخاری ماشین معیوب بودن و مشکل داشتن هسته بخاری می‌باشد. در حقیقت هسته بخاری دارای یک لوله برنجی یا آلومینیومی است که با اجازه عبور به مایع خنک‌کننده داغ از موتور گرما را به داخل کابین ماشین منتقل می‌کند. هسته بخاری در کنار انتقال گرما به داخل ماشین می‌تواند یخ‌زدایی خودرو را نیز تضمین کند و اگر این قطعه دچار اشکال و ایراد شود می‌تواند مشکلات متعددی در فصول سرد سال ایجاد کند. زمانی که بخاری ماشین روشن بوده و هوای سرد از آن عبور می‌کند می‌تواند نشان از خراب شدن هسته بخاری باشد. در اصل مشکلاتی همچون خارج شدن گرمای کم از فن دمنده، تفاوت در جریان هوا، استفاده سریع از مایع خنک‌کننده، وجود بوی شیرین و میوه‌ای در ماشین، مه گرفتگی داخل ماشین، گرم شدن بیش از حد موتور و … می‌توانند نشان دهنده خراب شدن هسته بخاری است.
برای برطرف کردن این مشکل لازم است که هرگونه نشانه‌ای از نشت مایع خنک‌کننده، اتیلن گلیکول یا مایع را حتی قبل از بروز این علائم بررسی کرد. همچنین بررسی شیلنگ‌های بخاری در زمان کار کردن آن می‌تواند به تشخیص درست گردش مایع خنک‌کننده موتور و برطرف کردن مشکل کمک کند. مسدود شدن هسته بخاری، گیر کردن هوا در خطوط هوا و … می‌توانند مشکلاتی باشند که باعث خرابی هسته شوند اما با کمترین هزینه‌ها برطرف خواهند شد.
هسته بخاری شبیه رادیاتور ماشین است و از مجموع ای از لوله‌ها و باله‌های باریک تشکیل می‌شود. رادیاتور گرما را به هوای اطراف پخش می‌کند در حالی که گرمای هسته بخاری توسط یک فن دمنده به محفظه سرنشینان دمیده خواهد شد. لوله‌های هسته گرم‌کن مستعد گرفتگی و نشتی هستند و همین امر باعث کاهش سطح مایع خنک‌کننده یا جریان در سیستم خنک‌کننده موتور می‌شود. هسته‌های بخاری معیوب و سطوح پایین یا مایع خنک‌کننده آلوده اغلب دست به دست هم داده و در نهایت منجر به گرم شدن بیش از حد موتور و عدم دمیدن هوای گرم بخاری خواهند شد.
-
ترموستات معیوب
ترموستات از جمله مهم‌ترین قطعات ماشین است و خراب شدن و معیوب بودن آن می‌تواند یکی از مهم‌ترین دلایل کار نکردن بخاری ماشین باشد. ترموستات در اصل قطعه‌ای است که برای تنظیم جریان مایع خنک‌کننده به موتور و رادیاتور باز و بسته شده و ساختار بسیار ساده‌ای دارد. ترموستات همانند یک دروازه‌بان عمل کرده و وظیفه آن نگه‌داشتن مایع خنک‌کننده در داخل موتور است تا زمانی که مایع بتواند وارد سیستم خنک‌کننده شود. چنانچه ترموستات دچار مشکل و ایراد شود دیگر قادر به تنظیم دمای موتور نخواهد بود و حتی باعث می‌شود که چراغ چک ماشین روشن شود چرا که سیستم گرمایش ماشین گرمای کمتری تولید می‌کند. خرابی ترموستات حتی می‌تواند باعث سرد شدن بیش از حد موتور شده و مشکلات مختلفی ایجاد کند. زمانی که ترموستات دچار مشکل شود در حالت باز یا بسته گیر می‌کند. اگر در حالت باز گیر کند مایع خنک‌کننده بیش از حد جریان یافته و مانع از رسیدن ماشین به دمای بهینه می‌شود و در نهایت عملکرد ماشین مختل خواهد شد. اگر ترموستات در حالت بسته گیر کند اجازه نمی‌دهد که مایع خنک‌کننده به گردش در بیاید و سیستم خنک‌کننده موتور قطع خواهد شد. در اصل زمانی که ترموستات در حالت بسته گیر می‌کند باعث می‌شود که مایع خنک‌کننده داخل موتور بدون گرم شدن اولیه در کل سیستم خنک‌کننده گردش پیدا کند و در نهایت موتور بیش از حد گرم می‌شود و بخاری ماشین در زمان روشن بودن نیز هوای سرد تولید کند. همچنین اگر ترموستات در حالت باز گیر کند دمای موتور کاهش یافته و زمان بیشتری برای گرم شدن گرم‌کن ماشین نیاز خواهد بود. گیر کردن در حالت بسته می‌تواند نشانه خراب شدن هسته بخاری نیز باشد.
-
مایع خنک‌کننده ناکافی یا آلوده
از دیگر دلایل کار نکردن بخاری ماشین می‌توان به مایع خنک‌کننده ناکافی یا آلوده اشاره کرد که می‌تواند علاوه بر بخاری در عملکرد کلی ماشین نیز مؤثر باشد. در اصل مایع خنک‌کننده دارای نسبت مشخصی از آب و ضد یخ است به‌گونه‌ای که در فصل زمستان دچار یخ زدگی نشود و در تابستان نیز بیش از حد داغ نگردد. در اصل این مایع باید بتواند گرمای اضافی ایجاد شده در موتور را به خوبی جذب و دفع کند. در زمان روشن بودن بخاری ماشین بخشی از این گرمای اضافی به داخل کابین ماشین منتقل می‌شود و از یخ زدگی شیشه‌ها و سرما خوردن سرنشینان جلوگیری می‌کند. زمانی که در مایع خنک‌کننده مواد آلوده وجود داشته باشد مستعد یخ زدگی می‌شود و حتی ممکن است باعث گرم شدن بیش از حد موتور و کار نکردن بخاری گردد. به صورت کلی نسبت نرمال ضدیخ به آب به صورت 50: 50 خواهد بود و حجم و ظرفیت آن نیز متناسب با نوع ماشین متفاوت خواهد بود. سطح مایع خنک‌کننده رادیاتور باید به صورت دوره‌ای و مستمر بررسی شود و در صورتی که کاهش پیدا کرده بود به آن اضافه شود. زمانی که این مایع کم باشد هسته ماشین قادر نیست به اندازه کافی به هسته بخاری ارسال کند و همین موجب می‌شود که بخاری به درستی کار نکند و گرما نداشته باشد. مایع خنک‌کننده آلوده نیز می‌تواند باعث خراب شدن سیستم خنک‌کننده و مسدود شدن هسته بخاری و همچنین زنگ زدگی رادیاتور شود.
-
موتور یا مقاومت دمنده معیوب
زمانی که بخاری روشن است موتور دمنده وظیفه دارد که گرمای تولید شده توسط سیستم گرمایش را دریافت کرده و آن را به هسته بخاری انتقال بدهد. زمانی که گرما در کابین افزایش می‌یابد، فن دمنده غیرعامل هسته بخاری گرما را از مایع خنک‌کننده گرفته و آن را به شکل هوای گرم به داخل کابین منتقل می‌کند. این فن که عملکردی همچون بلوئر دارد موظف است که هوای گرم از هسته بخاری را از طریق دریچه‌های ماشین تهویه کند و زمانی که به درستی کار نکند جریان کمی از هوای گرم وارد کابین خواهد شد. از کار افتادن دمنده باعث می‌شود که فرد کنترلی بر روی هوای داخل کابین نخواهد داشت و حتی مه زدایی شیشه‌ها و … نیز با مشکل مواجه می‌شود و امکان بروز خطرات بیشتر وجود دارد. از مهم‌ترین دلایلی که باعث معیوب شدن موتور دمنده می‌شوند می‌توان به ایرادات سیم‌کشی، نشتی، آسیب‌دیدگی قطعات، مشکلات برق ماشین و … اشاره کرد. سوختن فیوز یا اجزای داخلی دمنده نیز می‌تواند باعث خراب شدن آن شود و در نهایت این مشکلات مانع از عملکرد صحیح بخاری ماشین می‌شود.
-
نشت مایع خنک‌کننده یا سیستم خنک‌کننده
یکی دیگر از عواملی که می‌تواند عملکرد بخاری و سیستم خنک‌کننده ماشین را مختلف نماید کاهش سطح مایع خنک‌کننده و نشتی داشتن آن است. همان‌طور که گفته شد مایع خنک‌کننده ترکیبی مساوی از ضد یخ و آب است و زمانی که سیستم خنک‌کننده دچار آسیب و ایرادی شود این نسبت دچار اختلال می‌شود. نشتی داشتن از مهم‌ترین دلایل اختلال در نسبت مایع خنک‌کننده است و نشتی‌ها ممکن است در هر جایی مشاهده شود. برای برطرف کردن این مشکل باید مواردی همچون رادیاتور، واترپمپ، مخزن مایع، شیلنگ‌ها و … به صورت کامل بررسی شوند و در نهایت کاهش سطح مایع جبران گردد.
-
گرفتگی رادیاتور ماشین
رادیاتور ماشین از جمله مهم‌ترین و حیاتی‌ترین قطعات ماشین است که در سیستم‌های گرمایشی و سرمایشی ماشین نقش پررنگی دارد. مسدود شدن رادیاتورهای بخاری در طول زمان امری طبیعی است اما نادیده گرفتن آن می‌تواند باعث بروز چالش‌ها و مشکلات مختلفی شود. زمانی که رادیاتور وصل شود عبور مایع خنک‌کننده از یاتاقان‌های آن دشوارتر بوده و همین امر باعث می‌شود که بخاری خودرو در مواقع نیاز داغ نشود. گرفتگی و انسداد رادیاتور می‌تواند نشانه‌های ویژه‌ای داشته باشد و در هر ماشین متفاوت خواهد بود. چنانچه مایع خنک‌کننده دچار نشتی شده باشد، قسمتی از رادیاتور سردتر از قسمت دیگر باشد، ضخیمی یا تیرگی بیش از حد در آن مشاهده شود و … می‌تواند نشان از گرفتگی رادیاتور داشته باشد. همچنین پره‌های رادیاتور ممکن است خم شده باشد یا واتر پمپ آسیب دیده باشد و یا خوانش دمای گیج بیش از حد بالا باشد. هر کدام از موارد گفته می‌توانند از مهم‌ترین دلایل کار نکردن بخاری ماشین باشند و باید بررسی و برطرف شوند.
-
معیوب بودن واتر پمپ
پمپ آب یا واتر پمپ از مهم‌ترین قطعات ماشین است و خراب شدن آن می‌تواند باعث بروز اختلالات مختلف در عملکرد بخش‌های مختلف ماشین شود. مشکلات این پمپ می‌تواند با رادیاتور اشتراکات زیادی داشته باشد. به عنوان مثال یکی از بالا رفتن شدید دمای موتور خراب شدن واتر پمپ است. در صورتی که پمپ آب دچار مشکل باشد قادر نخواهد بود آب گرم یا مایع خنک‌کننده را در سراسر بلوک موتور و هسته بخاری به گردش درآورد در نهایت هسته بخاری گرم نشده و بخاری ماشین را از کار خواهد افتاد.
-
ضد یخ راکد
یکی دیگر از عوامل مهمی که می‌تواند مانع از عملکرد صحیح بخاری ماشین شود ضد یخ راکد است. راکد بودن ضد یخ می‌تواند مشکلاتی همانند خراب شدن ترموستات ایجاد کند و در نهایت بخاری ماشین از کار خواهد افتاد. زمانی که ضدیخ راکد باشد در قسمت بخاری جریان نخواهد داشت و تعادل وسیله نقلیه در سیستم کنترل آب و هوا مختلف می‌شود. هرچند که بسیار بعید است مایع خنک‌کننده موتور به خودی خود یخ بزند اما حتماً باید بررسی شود. راکد بودن ضد یخ می‌تواند با شیر کنترل بخاری یا واتر پمپ در ارتباط باشد چرا که این قطعات وظیفه گردشت مایع در سیستم خنک‌کننده را بر عهده دارند. گاهی ممکن است که بخاری فقط در زمان حرکت کار کند که طبیعی و قابل انتظار می‌باشد چرا که دمای مایع خنک‌کننده موتور به طور طبیعی قبل از رسیدن به رادیاتور روی موتور گرم‌تر شده و باعث می‌شود که بخاری خودرو به طور لحظه‌ای در موقعیت‌های خاص به خوبی کار کند.
-
خرابی محرک دریچه
دریچه‌های تهویه مطبوع دارای محرک‌های الکتریکی کوچکی هستند که می‌توانند درهای هواکش را به جهات مختلف حرکت بدهند و به عنوان بخشی از سیستم HVAC ماشین شناخته می‌شوند و می‌توانند در تنظیم دما و جریان هوا با مخلوط کردن هوای گرم و سرد برای رسیدن به دمای مطلوب مؤثر باشند. این محرک‌ها می‌توانند در طول زمان و به دلیل استفاده بیش از حد خراب شوند و همین امر موجب ایجاد اختلال در عملکرد بخاری می‌شود.
-
خراب شدن شیلنگ‌ها
شیلنگ‌های بخاری وظیفه انتقال مایع خنک‌کننده از فایروال را بر عهده دارند و زمانی که بخاری گرمای کافی نداشته باشد باید بلافاصله این شیلنگ‌ها بررسی شوند. چنانچه یکی یا هردو شیلنگ دچار آسیب شده باشند قطعاتی مانند فایروال و بخاری کار می‌کنند چرا که این قطعات وظیفه دارند حرارت اضافی را به شکل مایع خنک‌کننده از موتور به هسته بخاری و بالعکس را انتقال بدهند. چنانچه شیلنگ‌ها آسیب دیده باشند باید بلافاصله اقدام به تعویض آن‌ها نمود در غیر اینصورت می‌تواند مشکلات بزرگی همچون از کار افتادن سیستم خنک‌کننده و کل موتور را به همراه داشته باشد.
-
قفل هوا در سیستم خنک‌کننده
یک علت رایج دیگر که باعث عدم کار کردن بخاری ماشین می‌شود قفل هوا است. این مشکل می‌تواند ناشی از نشت مایع خنک‌کننده باشد و معمولاً هوای محبوس شده در هسته بخاری (نقطه بالای سیستم خنک‌کننده خودرو) یا رادیاتور یافت خواهد شد. هوای محبوس شده در نهایت به نوعی ژل تبدیل شده و مانع از گردش آزادنه مایع خنک‌کننده در موتور و سیستم خنک‌کننده می‌شود و همین امر مانع از عملکرد مناسب بخاری خواهد شد. حدود پانزده 15 تا 30 طول خواهد کشید که سیستم خنک‌کننده تخلیه شده و خنک‌کننده آسیب دیده و همچنین هوای محبوس شده در داخل آن از بین برود.
-
شکستگی کنترل گرمایش
از دیگر دلایل کار نکردن بخاری ماشین که به ندرت مشاهده می‌شود خراب شدن کنترل‌های گرمایشی است. لازم است که بعد از بررسی سطح مایع خنک‌کننده و هسته بخاری، کنترل گرمایشی نیز بررسی شود چرا که این کنترل ها بخشی از سیستم کنترل آب و هوای ماشین به شمار می روند و اختلال در عملکرد آن‌ها می‌تواند موجب از کار افتادگی بخاری شود. زمانی که این کنترل ها دچار ایراد باشند گیج دما به صورت نامنظم کار کرده و تعیین دمای موتور ماشین و ارسال مایع خنک‌کننده از طریق هسته بخاری را دشوار می‌کند. شیر کنترل بخاری همانند یک کلید گرما عمل کرده و در زیر هود قرار می‌گیرد و اگر صحیح کار نکند باعث کار نکردن بخاری ماشین خواهد شد هرچند که خللی در کارکرد تهویه مطبوع ایجاد نمی‌شود.
-
مشکل در فیلترهای هوا
در کنار تمام مواردی که برای عدم کارکرد مناسب بخاری عنوان شدند، معیوب و مسدود بودن فیلترهای هوا نیز می‌توانند نقش پررنگی در اختلال سیستم گرمایشی و سرمایش ماشین داشته باشند. زمانی که فیلترهای هوا دچار انسداد و گرفتگی شوند مشکلاتی همچون مه گرفتگی شیشه‌ها، سوخت بیشتر و … مشاهده می‌شود. همچنین معیوب بودن فیلترها می‌توانند باعث محدود شدن جریان هوا در سیستم تهویه مطبوع شدن و در نهایت عملکرد قطعات مختلفی همچون بخاری تحت تأثیر قرار خواهد گرفت.
-
معیوب بودن بخش‌های الکتریکی
زمانی که سیستم برق‌رسانی ماشین دچار ایراد و اختلال باشد می‌تواند انتظار هرگونه مشکل و چالش دیگری را داشت. در حقیقت خراب شدن اجزای الکتریکی مربوطه به بخاری مانند رله بخاری، سیم‌کشی بخاری، کلیدهای روشن و خاموش، کلید تنظیم دما و … می‌توانند در عملکرد اصلی بخاری اختلال ایجاد کنند و آن را از کار بیندازند.
-
عیب در یونیت تنظیمات سیستم تهویه
هرچند که این مورد به ندرت مشاهده می‌شود اما در مواردی مشاهده شده است که با وجود بررسی تمامی عوامل گفته شده، بخاری همچنان عملکرد مناسبی نداشته و یا باد سرد تولید می‌کند. در این حالت ممکن است که مشکل از مدار تنظیمات دمای تهویه باشد، این مدار در ماشین‌های قدیمی به صورت کاملاً مکانیکی، دریچه‌های تهویه را از حالت کولر به بخاری و بالعکس تغییر حالت می‌داد، اما در ماشین‌های مدرن امروزی این عملیات به صورت الکترونیکی و با تنظیم دمای مد نظر انجام خواهد گرفت. زمانی که این مدار دچار اشکال می‌شود عملکرد بخاری نیز تحت تأثیر قرار می‌گیرد و یا از کار می افتد.
-
خراب شدن فشنگی آب و روشن شدن زودهنگام فن
یکی دیگر از مهم‌ترین دلایل کار نکردن بخاری ماشین خراب شدن فشنگی آب است که وظیفه آن به تعادل رساندن دمای آب رادیاتور می‌باشد. در اصل فشنگی آب مقاومت معکوس در برابر دمای آب از خود نشان می‌دهد و زمانی که دمای پیرامونش کاهش پیدا کند، این مقاومت بیشتر خواهد شد. زمانی که دمای آب به ۹۷ درجه سانتی‌گراد رسید، فشنگی دیگر مقاومتی از خود نشان نمی‌دهد و در پی آن فن روشن خواهد شد. اگر فشنگی دچار مشکل شده و خراب گردد با عدم مقاومت کردن نسبت به دمای آب، فن به طور مداوم روشن باقی مانده و مانع از گرم شدن بخاری ماشین می‌شود.
دلایل ایجاد گرمای کم بخاری ماشین
گاهی ممکن است که بخاری ماشین کار کند و حتی گرما را به داخل کابین انتقال بدهد اما حتی زمانی که درجه کنترل آن به آخرین حد ممکن می‌رسد گرمای کمی تولید می‌شود و داخل کابین به سختی گرم می‌شود. گرمای کم بخاری می‌تواند دلایل و عوامل مختلفی داشته باشد و می‌توان گفت تمامی عواملی که مانع از کار کردن بخاری می‌شوند می‌توانند در کاهش گرمای آن نیز مؤثر باشند. از مهم‌ترین دلایل گرمای کم بخاری ماشین می‌توان به مواردی همچون معیوب بودن ترموستات، مشکلات هسته بخاری، گیر کردن فلاپ های بخاری، حباب‌های هوا و سطح پایین مایع خنک‌کننده، گرفتگی رادیاتور، نشتی مایع خنک‌کننده، خراب شدن واتر پمپ، مسدود شدن فیلترهای هوا، مسدود شدن دریچه‌های هوا، ضد یخ راکد و … اشاره داشت. در اصل بخاری ماشین همانند پمپ خلا از اجزا و قطعات مختلفی تشکیل شده است و ایراد داشتن هر کدام از قطعات آن که شامل مواردی همچون بوستر بخاری، رادیاتور، شیر قطع و وصل ورودی و خروجی آب از رادیاتور، دریچه تقسیم هوا (دمپر)، اهرم‌بندی دریچه‌های تقسیم هوا و … هستند می‌تواند باعث اختلال در عملکرد بخاری و کاهش گرمای آن شود.
